Pamięci poległym
Film
Jan Nowicki, człowiek skądś indziej
Manitou - 7 grudnia, 2022Zmarły dziś Jan Nowicki to aktor który w nawet w filmie realistycznym był nierealistyczny. Jego spojrzenie i głos (a nawet taki detal jak zęby) sprawiały wrażenie zaświatowe. To był człowiek z jakiejś innej ziemi (żeby nie nadużywać sformułowania „z innej planety”). Wyglądał jakby go ktoś wyciął z zagranicznego magazynu i wkleił w naszą szarą polską scenografię. Biło z niego egzystencjalne coś. Ociekał daimonionami. Samo to sytuuje go gdzieś w obszarze fantastyki.
Ale wspomnijmy o jego niebanalnych występach w kinie fantastycznym.
* * *
Trzecia część nocy – Andrzeja Żuławskiego – niesamowity film który wywrócił stolik kina wojennego. Można się dziś zżymać na latającą kamerę, ale to było obrzydliwe i piękne, antymitologiczne i pociągające. Dodać trzeba że Pan Andrzej potrafił w wielkim stylu i z wielkim szacunkiem „orać” polską mitologię państwa podziemnego. Robi to poprzez piękną poetycką historię, pokazanie szlachetnych ludzi, a nie przez współczesną dekonstrukcję, wyśmiewanie, obrzydzanie.
Jan Nowicki zagrał w tym filmie postać której praktycznie nie ma. Pojawia się o ile mnie pamięć nie myli – przez kilka sekund. Ale wokół tej postaci praktycznie wszystko się kręci.
Jedyne co mnie boli to fakt, że Pan Jan szczyt popularności przeżywał w czasie kiedy operatorzy uwielbiali szerokie obiektywy i zbliżenia twarzy. A twarz Pana Jana, a w szczególności jego obfita górna szczęka, mocno traci i deformuje się w zbliżeniach. W trzech na pięć poniższych filmów jest to dla mnie istotny estetyczny mankament.
* * *
Sanatorium pod Klepsydrą – Jerzego Has – tutaj Pan Jan wziął na siebie cały ciężar eksplodującej Hasowskiej wyobraźni – wędrówki przez fantastyczne światy. Jak polska Alicja w krainie czarów przebiegał ze scenerii w scenerię. Dzielnie wczołguje się pod łóżko żeby za chwilę wyjść na żydowskim bazarze, a potem podbijać afrykańskie plemiona. Zakłada kask, strzela, wkłada sobie do oczu piłeczki pingpongowe.
* * *
Golem – Piotra Szulkina – Pan Jan zagrał w scenie nakręconej na jedynych Polsce ruchomych schodach (jakoś nie kojarzę zbyt wiele kręconych tam ujęć w polskim kinie). Kogo zagrał? „Człowieka który chce założyć kapelusz” (kask ormowca). „Przodownika snów„.
Moim zdaniem to Szulkinowska wersja Szalonego Kapelusznika.
* * *
O-bi, O-ba Koniec cywilizacji – Piotra Szulkina – bardzo dobry epizod inżyniera znającego konstrukcję kopuły świata. Świetnie partneruje Stuhrowi. W tym samym czasie powstały w Polsce dwie „Seksmisje”. Jedna na śmiesznie. Druga na poważnie. Obydwie kręcone w podobnych sceneriach. Podobne fabuły. No i Pan Stuhr. Film Szulkina to naprawdę świetna robota operatorska, scenograficzna. Artystycznie robi silne wrażenie. Szkoda że się o nim zapomina.
Jan Nowicki pasował doskonale do tych niebieskich poświat.
* * *
Lawa – Tadeusza Konwickiego – Konwicki wyciągnął z aktora pierwiastek demoniczny. Zagrał Belzebuba i choć lata był już znaczne – jego wymachiwanie szablą było równie przerażające jak spojrzenie jednym okiem połowy twarzy Holoubka. Sam Holoubek (ponoć przyjechał, wyrecytował raz i ekipa bała się mu zasugerować dubla, mimo że pozmieniał tekst) to chyba chcieli z niego zrobić znikającego kota z Alicji w krainie czarów (i po raz trzeci ten Carroll).
Gromkie „Ha!” Belzebuba Pana Jana to jeden z bardziej zapadających momentów tej ekranizacji.
Panu Jankowi zabrakło czegoś puplarnego. Mógł zagrać jakiegoś szwarccharaktera w jakimś Indianie Jones, albo w jakiegoś klona Bohuna (gdyby Hoffmanowi pozwolono zacząć Trylogię od początku a nie od końca), golarza Filipa, zagubionego wiedźmina. Ostatecznie dostał swoją popularną kreację i został „Wielkim Szu” i potem zdarzało mu się to powielać w filmach typu Sztos. Dobre i to, ale nie jest to już bajka fantastyczna.
Filmy, w których wystąpił, to były kreacje kina fantastycznego w konwencji zakończenia Odysei Kosmicznej 2001 (ze statku kosmicznego do pokoju w stylu Ludwika XVI). W konwencji metafizycznej. W konwencji onirycznej. I jaki tam sobie dodamy epitet. Takie jakie było polskie kino wyobraźni. W Polsce niespecjalnie kręciliśmy Space Operę (na szczęście) albo Fantasy, albo Kino nowej przygody (lepiej zapomnieć wszelkie nieudane próby). Ale fantastykę symbolizmu. Fantastykę metafizyczną. Owszem.
Choć mieliśmy Lema, z którym nie radzą sobie nawet Amerykanie, to jednak polska fantastyka filmowa to był właśnie duety Żuławski-Żuławski, Mickiewicz-Konwicki, Szulkin-Stuhr, Szulkin-Walczewski, Schulz-Has.
I Pan Jan wziął w tym udział.
Dziękujemy Panie Janie.
Manitou
Bądź z nami! Podłącz się do naszego nadajnika!
Pamięci poległym – najważniejsza rola Czesława Lasoty
Żyd, różdżkarz, szofer, karczmarz, prezes ORAZ NAJWAŻNIEJSZA ROLA
Subscribe
Login
0 komentarzy
najstarszy
