Książkowe Nowinki
Jaga Rydzewska – Atalaya – kobiety kontra ChatGPT-(1000)
Ryszard Ochudzki - 22 listopada, 2023Mieliśmy to szczęście, że na fantastycznym, polskim poletku pojawiła się swego czasu Jaga Rydzewska i jej Atalaya.
Mieliśmy, ale niestety, mając na uwadze stan obecny, gdy od wielu lat autorka milczy – nie skorzystaliśmy z tego w sposób na to zasługujący (a może nie, może jeszcze coś nam będzie dane?).
Pisząca pod pseudonimem, w cywilu uprawiająca niełatwy zawód prawniczy, wcześniej dała się poznać, jako żarliwa propagatorka myśli i twórczości wielkiego, angielskiego dziennikarza-eseisty, pisarza, dramaturga, poety (proroka?) G.K. Chestertona.
Ten nawrócony z agnostycyzmu na katolicyzm, potężny ciałem i duchem Anglik, żyjący na przełomie XIX i XX wieku, był na pewno duchowym ojcem innych słynnych autorów chrześcijańskich XX-wiecznej Anglii – C.S. Lewisa oraz J.R.R. Tolkiena. Zwłaszcza ten pierwszy wprost odwoływał się do myśli Chestertona (która nota bene jest nadal – a może dziś bardziej – aktualna).
Jaga Rydzewska niewątpliwie jako tłumaczka i jednocześnie duchowa sukcesorka tego nurtu, musiała nasiąknąć kerygmatyczno-eukatastroficznym myśleniem, w sposób możliwy tylko kobietom – wiernie, żarliwie a jednocześnie ze swoim indywidualnym i niepowtarzalnym rysem, dając im nowe życie (świetnymi tłumaczeniami Chestertona).
Mając w dossier tego rodzaju aktywności, co dla redaktorów innych Planet jest niewątpliwie zaletą i zachętą – dla innych było wadą, kamienieniem obrazy i szufladką, wyłączającą jakikolwiek dyskurs. To bowiem spotkało trylogię Jagi. Autorka spróbowała bowiem swych sił literackich w space operze, co choćby na przykładzie C.S. Lewisa i jego „Trylogii kosmicznej„, nie powinno dziwić.
Przyjęto ją bardziej niż chłodno. Pamiętam recenzję w NF pierwszego tomu – jej autor, jedyne co miał do powiedzenia, to ostrzeżenie czytelników, że to „natrętna, katolicka propaganda” dla niepoznaki umieszczona w kosmosie.
Czy aby na pewno?
Oczywiście, książka ma swój kręgosłup moralny, przynajmniej główni bohaterowie i bohaterki znają katolicyzm i nawet się do niego odnoszą (niektórzy nawet identyfikują) – ale czy to tylko pretekst do „katolickiej propagandy?”.
Równie dobrze, można „oskarżyć” twórcę Hyperiona – Dana Simmonsa o to samo – bo choć Kościół katolicki w jego uniwersum jest ukazany bardzo krytycznie, to jednak, wczytując się w zwieńczenie kontynuacji Hyperiona – cykl Endymion, wychodzi, że jednak walka szła o Prawdę, i ta Prawda nadal w tym piotrowym (a nie innym) Kościele tkwi.
Sięgając po latach po trylogię Jagi Rydzewskiej, której nie udało mi się przeczytać w czasach jej wydania (a więc ponad 15 lat temu), spodziewałem się literacko ciężkostrawnego tworu, którego czyta się, na zasadzie – wykonanie straszne, ale idee (przynajmniej dla mnie) słuszne.
Na szczęście jest zgoła inaczej. To w sumie zgrabnie napisana (choć ma swoje wady, zwłaszcza w zbyt pogmatwanym i długo rozkręcającym się I tomie), ciekawie pomyślana opowieść o grupie ludzi (i jednym nie do końca człowiekiem, ale bez spoilerów) próbującej zbudować nowy-stary porządek (z udziałem katolicyzmu właśnie), w uniwersum głębokiej przyszłości.
Przyszłość ta jest zdominowana przez quasi feudalno-mafijne struktury, pełne synkretyzmu religijnego i niewyobrażalnej technologii. Ludzkość – jak to w space operach – lata sobie po rubieżach odległych galaktyk, pokonując lata świetlne w kilka godzin bądź dni. Mamy więc i statki kosmiczne, strzały z blastera, szalone sztuczne inteligencje, dumnych wojowników i nie mniej dumne ale i też piękne – wojowniczki (dzięki czemu można poczuć smak gniewu i zemsty kobiet oraz tego, co potrafią zrobić dla ochrony ukochanej osoby). Są intrygi, porwania, opisy niesamowitej flory i fauny różnych innych (tak, tak) planet.
Bohaterowie – uroczo momentami naiwni, przekomarzający się jak postacie młodzieżowych powieści z czasów Świata Młodych – spotykają ślady dawnych nieludzkich cywilizacji, tajemniczych bytów, chcących jak się okazuje powrócić na ten świat, choć stanowią dla niego śmiertelne, czyli eschatologiczne zagrożenie.
Kim są w istocie tajemniczy enselini i jaką rolę odegra jeden z nich, wyznający (sic!) katolicyzm, o tym przekona się czytelnik, jeśli sięgnie po Atalaya’e (niestety nie wznawianą, więc dostępną wiadomo gdzie), odłożywszy na bok uprzedzenia.
Trylogię Rydzewskiej czytałem w czasie wielkiego boomu na ChatGPT, gdzie zaczęły pojawiać się katastroficzne wizje tego, jak bardzo sformatuje to naszą rzeczywistość, ile zawodów straci rację bytu i jakie to groźne dla ludzkości (począwszy od prostego narzędzia do odrabiana prac domowych przez dziatwę szkolną).
Co ciekawe, jednym z wątków u Rydzewskiej jest właśnie recepta jak ograć wszechpotężne zdałoby się AI, jak je pokonać. Jak się okazuje, recepta jest prosta. Wystarczy wpuścić AI w nasze matnie filozoficzno-egzystencjalne, a zaczynają sobie radzić zdecydowanie gorzej od nas, nie mając naszych naturalnych mechanizmów obronnych.
Rydzewska z kobiecą intuicją wie, że tego typu abstrakcyjne rozważania niejednego giganta powaliły, prowadząc do prostackiej konkluzji, że w istocie lepiej jest nie być niż być.
I, że tylko przez kobietę jest szansa na opanowanie otchłani i mroków duszy bądź oszalałej w samotności super jaźni morderczo logicznej autodestrukcji. Nie doświadczy tego AI (chyba, że w końcu zacznie marzyć o elektrycznych owcach), doświadcza za to enselin.
Można powiedzieć, że Rydzewska podświadomie dokonuje reinterpretacji starego powiedzenie „gdzie diabeł nie może, tam babę pośle…” ale odwraca role i kierunek, by posłanie kobiety przynosiło inne owoce, i być może miało skutek taki sam jak kiedyś, w małej miejscowości na skraju Imperium Rzymskiego, po spotkaniu skromnej dziewczyny z innym, tajemniczym, ponadludzkim bytem.
Taka nadzieja nie zostawia czytelnika z kacem propagandowej treści, a wręcz odwrotnie. I dlatego warto dziś Rydzewską czytać.
Ryszard Ochudzki
Jaga Rydzewska. Atalaya. SuperNowa.
* * *
Bądź z nami! Podłącz się do naszego nadajnika!
){kind=link}
Ech gdybym miał szukać analogi podobnego, kobiecego talentu literackiego, który się nie rozwinął – to przychodzi mi na myśl siostra Anna Borkowska i jej Gar’Ingawi Wyspa Szczęśliwa.
Dobrze że jest teraz mały renesans na jej twórczość, również publicystyczną i duchową.